Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2020: Η ελληνική συμμετοχή
Πώς θα ζήσουμε μαζί; Στο καυτό ερώτημα που θέτει η φετινή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2020 της Βενετίας και ο επιμελητής της, Λιβανέζος αρχιτέκτονας Χασίμ Σάρκις, θα επιχειρήσει να απαντήσει η ελληνική συμμετοχή. Ο προβληματισμός δεν είναι καινούργιος. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως συνέχεια του σχετικού ερωτήματος που τέθηκε το 2018 για τους ελεύθερους χώρους (Freespace). Οι απαντήσεις που καλείται να δώσει η Αρχιτεκτονική θα πρέπει να εξ-υπηρετούν τις αναδυόμενες κοινωνικές ανάγκες σε μια εποχή όπου η κατοικία γίνεται οικονομικά δυσπρόσιτη με τα ενοίκια να ανεβαίνουν σε πολλές περιοχές και πρωτεύουσες της Ευρώπης –και όχι μόνο- δημιουργώντας κοινωνικές αναταράξεις. Ταυτόχρονα ζητήματα όπως η ενσωμάτωση μεταναστών και η κοινωνική πόλωση παραμένουν ανοικτά ερωτήματα που περιμένουν προτεινόμενες λύσεις.
Από ελληνικής πλευράς η πρόταση για την Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2020 έχει τίτλο «Η Λεωφόρος της Κοινωνίας των Εθνών» και αφορά στο γνωστό Άξονα της Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη. Η αρμόδια Επιστημονική Επιτροπή του ΥΠΕΝ επέλεξε την συγκεκριμένη πρόταση ανάμεσα σε 19 συνολικά προτάσεις για την εκπροσώπηση της Ελλάδας στη 17η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2020.
Η ομάδα που θα επιμεληθεί την πρόταση περιλαμβάνει τους διδάσκοντες του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, Νίκο Καλογήρου, Μαρία Δούση, Δημήτρη Θωμόπουλο, Δημήτρη Κονταξάκη, Σοφοκλή Κωτσόπουλο και Θεμιστοκλή Χατζηγιαννόπουλο.
Η πρόταση πραγματεύεται τη διερεύνηση ενός νέου χωρικού κοινωνικού συμβολαίου, αναγκαίου σε ένα περιβάλλον αυξανόμενων οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών ανισοτήτων, παρουσιάζοντας την αρχιτεκτονική και πολεοδομική διαδρομή του Άξονα της Αριστοτέλους. Πρόκειται για μια μεγάλη πολιτική χειρονομία αστικού εκσυγχρονισμού, που σχεδιάστηκε από το Γάλλο αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Ερνέστ Εμπράρ πριν από 100 ακριβώς χρόνια ως ένα πολυπολιτισμικό σταυροδρόμι. Η διαρκής μητροπολιτική λειτουργία αυτού του δημόσιου χώρου έχει κεντρική θέση στο παλίμψηστο της νεότερης Θεσσαλονίκης. Δύο παράλληλα τμήματα της έκθεσης στο ελληνικό περίπτερο της Βενετίας και in situ στην Αριστοτέλους θα επικοινωνούν διαδραστικά, επιχειρώντας να αναδείξουν τη χωρική συνύπαρξη αυτόχθονων, επισκεπτών, μεταναστών και προσφύγων. Η προβληματική για το παρόν και τη μελλοντική ανάπλαση της νεοελληνικής πόλης συμπυκνώνεται στον εμβληματικό εγκάρσιο άξονα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης.
Για την υλοποίηση της έκθεσης προτείνεται η ουσιαστική συμμετοχή του ΑΠΘ και του Δήμου Θεσσαλονίκης σε μια σειρά δράσεων που θα αναδείξουν το μοναδικό αστικό τοπίο της Αριστοτέλους ως δοχείου αστικής ζωής.
H ελληνική συμμετοχή στοχεύει να συνδυάσει θέματα αρχιτεκτονικού και αστικού σχεδιασμού, αναδεικνύοντας κρίσιμα ζητήματα πολεοδομικής και γενικότερης πολιτικής. Οι αρχιτέκτονες, για να σχεδιάσουν χώρους με προοπτικές συμβίωσης, οφείλουν να κατανοούν τις ιστορικές, γεωγραφικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Η προσεκτική διερεύνηση ανάλογων εμπειριών του παρελθόντος μπορεί να βοηθήσει στο σχεδιασμό του μέλλοντος με πραγματισμό.
Η ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ
H καλύτερη προσέγγιση είναι να εξεταστεί μια συγκεκριμένη μελέτη περίπτωσης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ριζικού ανασχεδιασμού μιας πολυπολιτισμικής πόλης είναι η ανοικοδόμηση της νεοελληνικής Θεσσαλονίκης πριν από ακριβώς έναν αιώνα. Στο επίκεντρο, εμβληματικός χώρος όπου οι πολίτες «ζουν μαζί» είναι ο άξονας της Αριστοτέλους. Στο σχέδιο (1918-1921) του Γάλλου αρχιτέκτονα-πολεοδόμου Ερνέστ Εμπράρ ο άξονας ονομαζόταν «Λεωφόρος της Κοινωνίας των Εθνών» (Boulevard de la Société des Nations) σύμφωνα με το πολιτικό όραμα των Ελευθερίου Βενιζέλου και Αλεξάνδρου Παπαναστασίου. Το «βουλεβάρτο της Κοινωνίας των Εθνών» συμβόλιζε την προοπτική ευρωπαϊκής και κοσμοπολίτικης έκφρασης σε μια πόλη όπου συνυπήρχαν πολλές κοινότητες.
Η ιστορία-εξέλιξη του άξονα της Αριστοτέλους ταυτίζεται χρονικά με τις κύριες φάσεις εκσυγχρονισμού και ολοκλήρωσης της μοντέρνας Ελλάδας και με βασικούς πολιτικούς μεταρρυθμιστές που σφράγισαν την πορεία προς τη νεωτερικότητα (Βενιζέλος, Καραμανλής). Παράλληλα, η επίκαιρη συζήτηση για την προστασία-ανάδειξη-ολοκλήρωση του άξονα από το Δήμο Θεσσαλονίκης ταυτίζεται χρονικά με την επίμονη προσπάθεια ένταξης της περιφέρειας και της χώρας στην ομάδα των αναπτυγμένων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η επιλογή του παραδείγματος της Θεσσαλονίκης για την Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής του 2020 στη Βενετία επιχειρεί να αναδείξει ένα πολυπολιτισμικό σταυροδρόμι, με διαρκή μητροπολιτική λειτουργία που είναι ιδιαίτερα ορατή στο παλίμψηστο του κεντρικού άξονα. Η έκθεση επικεντρώνεται στη μεγάλη χειρονομία που λειτούργησε ως επίκεντρο του αστικού εκσυγχρονισμού «ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ» Ο ΓΝΩΣΤΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ και της πολιτικής διαχείρισης της μνήμης με οριενταλιστικές «νεοβυζαντινές» αρχιτεκτονικές μορφές. Η κεντρική αστική πλατεία συνέπεσε, όχι τυχαία, με την αρχαία αγορά. Η ανασκαφή του forum ήταν από τους βασικούς λόγους, για τους οποίους το αρχικό όραμα παραμένει ανολοκλήρωτο.
Τρέχουσες εμπορικές και ψυχαγωγικές χρήσεις στην αφετηρία του άξονα, συμπληρώνονται από παραδοσιακές αγορές (μπαζάρ) ψηλότερα. Ξενοδοχεία, αίθουσες θεαμάτων, τράπεζες, δημόσιοι οργανισμοί, επιμελητήρια, αναπτύσσονται κατά μήκος του. Την ιδιαίτερη ενιαία νεότερη αρχιτεκτονική του φυσιογνωμία συμπληρώνει το παλίμψηστο με τα μοναδικά ελληνιστικά, ρωμαϊκά, βυζαντινά και οθωμανικά μνημεία που αποκαλύπτονται κατά μήκος του. Κυρίως όμως η διαδρομή της Αριστοτέλους ενσωματώνει μοναδικούς δημόσιους ανοιχτούς χώρους, πλατείες, διαδρομές, στοές, περιοχές πρασίνου. Εκεί ενθαρρύνονται και υλοποιούνται πολιτικές εκδηλώσεις, πολιτισμικές δράσεις, ανταλλαγές, άτυπες επαφές των πολιτών: περιπατητών, εργαζομένων, μόνιμα εγκατεστημένων και νομάδων. Είναι ένας ιδανικός βιότοπος διαντιδράσεων, ένα καθιστικό της πόλης, όπου φιλοξενούνται και συμβιώνουν πολλαπλές πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές ομάδες. Για την υλοποίηση της έκθεσης, ταυτόχρονα στη Θεσσαλονίκη και τη Βενετία, έχει εξασφαλιστεί η χρήση του Cryptoporticus της Αρχαίας Αγοράς από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης και έχει ζητηθεί η συμμετοχή του Δήμου Θεσσαλονίκης, της ΔΕΘ, του ΑΠΘ και διεθνών οργανισμών διαχείρισης ανθρωπιστικών κρίσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.
Πηγή: Επίσημο Site ΑΠΘ – Δείτε ΕΔΩ σχετική ανακοίνωση και περισσότερο πληροφοριακό υλικό. Επίσης: Καθημερινή, parallaximag.gr
